Blijf op de hoogte en schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
21 maart Hans le Grand
Kaars aansteken
De heer zij met u
En mocht de Heer niet met u zijn
wendt u zich tot een dame
of tot indien u wenst een kind
tot Iets waar u zich meer in vindt
de dingen met of zonder namen
een mus een meesje in een boom
een zijden draadje of een droom
sinds lang die afspraak samen
de wens die u bewaarde
de hemel of de aarde.
Elle van Lieshout en Erik van Os.
Begroeting en wijding van de viering
Welkom, Mijn naam is Hans le Grand en ik zal vanmorgen voorgaan .Ik heet u graag welkom in deze online viering van de Ontmoeting in Bennekom. Ik zou u graag welkom willen heten, onafhankelijk of u hier lid bent of niet .
De Ontmoeting is een open gemeenschap, die graag momenten van spiritualiteit en religie deelt met eenieder die mee wil doen, ook als dit door de Coronacrisis live niet mogelijk is. Is dit voor u het eerste contact met de Ontmoeting in Bennekom, dan heten we u van harte welkom, en hopen u in betere tijden ook in het echt te kunnen ontmoeten.
Vrijzinnig Bennekom is een gemeenschap van zinzoekers. Een gemeenschap waarin we willen stimuleren dat ieder van ons zijn eigen individuele pad van waarheid en zingeving volgt. Vandaag bracht dit individuele pad ons achter onze PC of laptop, in deze ontmoeting. Laten wij samen korte tijd op een gemeenschappelijke pad doorbrengen, als een virtuele gemeenschap van vertrouwen, hoop en liefde.
We dragen deze dienst op aan datgene wat u uiteindelijk zingeeft, aan hem die u inspireert, aan haar door wie u zich gedragen weet.
Lied Spirit of life
Inleidende woorden: Kerkdiensten, ook vrijzinnige, kunnen in heel verschillende richtingen gaan. Soms raken ze ons ten diepste. Op andere momenten hopen we inzicht te krijgen in hoe we in het leven staan of kunnen staan. Iets meer te begrijpen hoe het allemaal met ons vrijzinnig geloof in elkaar zit. Een beetje vrijzinnige theologie dus. Vandaag doen we laatste. En het gaat daarbij om de vraag “wat moeten we als religieuze zoekers met het begrip waarheid?”. Het is iets waar ik op het moment in het kader van mijn promotieonderzoek over nadenk. Voor sommige van u wellicht droge kost. Voor anderen wellicht essentiele inzichten over waar we hier in de ontmoeting mee bezig zijn.
Laten we samen stil zijn.
In de wetenschap dat we deel zijn van de schier oneindige werkelijkheid. Een werkelijkheid waarvoor we, met onze menselijke beperktheid woorden proberen te vinden: God, leegte, al, liefde, kracht. Een werkelijkheid die we met alle bescheidenheid proberen te verbeelden. Herder die ons hoedt, zon die ons verlicht, liefde die ons leidt, ouder die ons beschermt.
In al deze onwetendheid verwarring en onkunde zijn wij op zoek naar waarheid, niet een waarheid die vaststaat, geen ding dat dat daar ergens buiten is, want daarvan kunnen we uiteindelijk niets weten,
Maar wel een beeld, dat we onszelf zo goed mogelijk hebben geschapen, waar we ons leven uiteindelijk op willen bouwen, dat ons uiteindelijk richting geeft en waar we ons voor in willen zetten. Voor deze uiteindelijke waarheid, het mysterie, waarvan we nooit zeker zijn wat die is, zijn we stil, mediteren we, bidden we, oefenen we ons in onze praktijk van het leven.
Amen.
Lied Die Gedanken sind frei
Eerste lezing: Gordon Kaufman: Uit essay on theological method.
Onze “religieuze ervaring”, wat dat ook zijn mag, is nooit een ruwe directe ervaring, zonder dat daar een interpretatie aangegeven wordt, door middel van woorden of concepten. Ik wil het bestaan van religieuze ervaring hierbij niet ontkennen, en ik wil niet het belang ervan voor menselijk leven ontkennen. Het gaat mij er echter om dat wat religieuze ervaring is, dat dat bepaald wordt door de beelden en de taal en de concepten die beschikbaar zijn in de traditie en cultuur van degene die de ervaringen heeft. De ruwe en directe ervaring die aan religieuze ervaring ten grondslag ligt kunnen we eenvoudig weg niet onderzoeken of omschrijven en kunnen we daarom niet gebruiken als startpunt van theologie. Traditie en en taal verschaffen de werkelijke basis voor theologie. Dit betekent niet dat theologie verder kan komen los van ervaring, of dat ervaring er niet relevant voor is. Ervaring heeft het laatste word in theologie, maar niet het eerste.
Tweede lezing: Gordon Kaufman: Uit in face of mystery
Ik probeer in mijn theologische werk een raamwerk te ontwikkelen dat het radicaal pluralistische karakter van het menselijk leven accepteert en bevestigd. Het is een raamwerk dat vele verschillende relieuze en seculiere perspectieven kan omsluiten zo lang als ze algemeen tot vermenselijking leiden. Het raamwerk staat het gebruik van zeer diverse mythische en metafysische symbolen toe, zo lang ze worden herkend als symbolen en niet tot dingen worden gemaakt.
Lied: the journey
Overdenking
Beste mensen, Zoals u misschien weet ben ik op het moment bezig met het schrijven van een proefschrift. Dit proefschrift gaat over het opstellen van een theologie van de religieuze zoeker.
Er zijn natuurlijk tal van Christelijke theologieen, Moslim theologieen, Buddhistische theologieen, etcetera, etcetera. Al die mensen uit die verschillende geloofsrichtingen proberen te formuleren waar het in hun geloof om gaat. Dat op een goede manier op te schrijven telkens weer, in elke tijd opnieuw, zodat hun geloof meer inhoud krijgt, meer diepgang, dat dingen die niet meer kloppen met deze tijd opnieuw verwoord worden.
Maar hoe zit dan met ons, religieuze zoekers? In de ontmoeting in Bennekom laten we ons inspireren door verschillende wereldreligies en filosofieën. Eigenlijk best wel een beetje vaag zootje. We doen maar van alles een beetje. Kijken waar we warm van worden. Op zoek naar waar we aansluiting vinden.
We hoppen van de ene religie naar de andere. Van de ene theologie naar de andere theologie. Valt daar eigenlijk nog wel meer over te zeggen? Is een theologie van de religieuze zoeker niet iets overbodigs? Iets waar je verder toch niet zoveel van kan zeggen? Heel veel mensen, meestal vanuit Christelijke hoek of vanuit een andere traditie, zien het maken van een theologie van de religieuze zoeker als een onmogelijkheid, of op zijn minst als iets overbodigs. Jullie religieuze zoekers willen jullie toch nergens op vast pinnen? Nou zoek dan maar lekker verder. Theologie van en voor de religieuze zoeker in die opvatting is eigenlijk alleen maar ballast en beperkt onze vrijheid, onze zoektocht.
Ik ben een andere mening toegedaan. Net als Christelijke, Moslim, en Boeddhistische mensen wil ik ook graag begrijpen waar ik mee bezig ben. Ik wil graag formuleren waarom ik religieuze zoeker ben en waarom ik dat wel even zal blijven ook. Ik wil graag weten of wij als religieuze zoekers, b.v. hier in Bennekom, in de ontmoeting misschien dingen delen. Of we misschien samen veronderstellingen en beelden gemeen hebben, dingen expliciet maken die normaal impliciet blijven.
Vanuit deze vragen ben ik met een promotieonderzoek begonnen en over het stukje waar ik op het moment mee bezig ben wil ik vandaag in deze overdenking wat vertellen. Het hoofdstuk waar ik op het moment mee bezig ben gaat over waarheid. Kunnen we iets zeggen over hoe we hier met zijn allen tegen waarheid aankijken?
Waarheid, voor religieuze zoekers is een heel raar begrip. Want enerzijds zijn we, en ik neem aan dat u het daar allemaal wel mee eens zult zijn, op zoek naar waarheid. Maar als we waarheid gevonden hebben dan is het op eens een dogma, en dan haken we af. Als dat zo’n raar begrip is, dan willen we wel eens weten wat waarheid eigenlijk is. Wat is dat voor soort waarheid waar we naar op zoek zijn? En wat is dat dan voor soort waarheid, die dogma’s, waar we allemaal zo tegen zijn?
Het betreffende stuk van mijn proefschrift wordt waarschijnlijk het meest ingewikkelde stuk van mijn proefschrift, want er komt naast theologie ook een heleboel filosofie bij kijken, en die filosofen hebben twee vervelende eigenschappen: Ten eerste zijn ze verrekte slim, en ten tweede zijn ze het nooit met elkaar eens.
Zware kost dus vanmorgen, om hier vanmorgen over na te denken: over hoe je, als religieuze zoeker met waarheid om kan gaan. Gelukkig hoeven we het niet allemaal zelf te bedenken. In mijn proefschrift bouw ik op het werk van de Amerikaanse theoloog Gordon Kaufman, een vrijzinnig doopsgezind theoloog wiens theologische methode ik gebruik voor het schrijven van mijn theologie van de religieuze zoeker. Gorden Kaufman heeft ook over waarheid en gerelateerde problemen veel zinnigs gezegd. We hebben er, in de lezingen al iets over gehoord.
Als ik het werk van Gordon Kaufman uitpluis bespreekt hij 5 dilemmas. Die vijf dilemmas lopen bij hem allemaal door elkaar, en ze hebben ook allemaal wat met elkaar te maken.
Het eerst dilemma gaat over autoriteit. Wie heeft het uiteindelijk voor het zeggen in het geloof? Is die autoriteit iets dat buiten ons ligt? Is iets waar omdat het in de bijbel staat? Is het waar omdat Mohammed het gezegd heeft? Of is het waar als het wetenschappelijk aangetoond is? Of moeten we het veel eerder intern zoeken? Ligt het criterium in onszelf? Is iets waar als we het logisch vinden, of is het waar als we het zelf ervaren hebben? Het zal duidelijk zijn dat we als religieuze zoekers niet zoveel moeten hebben van externe autoriteit. Zoals ik het voor u gezongen heb: Die Gedanken sind frei, my thoughts freely flower. Die vrije gedachten, die gedacht die opbloeien in vrijheid, die willen we niet laten inperken door iemand of iets die het allemaal wel zeker weet. We geloven niet iets omdat het in de bijbel staat, ook al inspireert dat boek ons. We geloven niet iets omdat Jezus of Mohammed of de Boeddha dat gezegd hebt, ook al zijn die dingen wel relevant voor ons. We hoeven niet alles te geloven wat de wetenschap ons zegt, want die wetenschap wordt wellicht ook wel weer ontkracht en door nieuwe inzichten achterhaald. Hoe gaan we dan als religieuze zoekers wel om met autoriteit?
Het is heel verschillend. Ik, als wetenschapper laat me vooral inspireren door de wetenschap. U, laat zich misschien vooral door de verhalen van de bijbel inspireren, of door wat u ervaart in gebed of medidatie. Maar wat we denk ik allemaal gemeen hebben, ongeacht wat ons inspireert, is zo mooi geformuleerd: dat het laaste woord aan onze eigen ervaring is. Als het uiteindelijk niet klopt met wat we ervaren over hoe we in het leven staan, gaat het niet door.
Een tweede issue gaat over het aantal waarheden. Is er uiteindelijk maar 1 objectieve eeuwige waarheid? Of zijn er meerdere manieren van kijken die even waar zijn? Deze issue is sterk gerelateerd aan de vorige issue. Want als er 1 externe autoriteit is, dan heeft die dus gelijk. En zijn allen andere uitspraken fout. Maar als voor ieder van ons, de eigen ervaring de uiteindelijke autoriteit is, dan heeft iedereen dus zijn eigen waarheid en zijn er meerdere waarheden.
Ik denk dat het heel moeilijk is om als religieuze zoeker te geloven dat er 1 waarheid is. Want dan is het dus telkens zo dat of u of ik gelijk heeft. Dat of mijn zoektocht niet klopt of de uwe niet. Het lijkt me niet werken. Laten we maar aannamen dat er meerdere waarheden zijn, misschien wel omdat we het uiteindelijk allemaal niet kunnen weten, En we dus allemaal even veel toegang tot de uiteindelijke werkelijkheid hebben.
Een derde issue gaat over hoe we waarheid zien. Laat ik u een vraag stellen. Waar staat uw auto geparkeerd? Staat uw auto voor uw huis geparkeerd? Is het waar dat uw auto voor uw huis geparkeerd staat? Ik denk dat het niet zo is, want ik heb net gehoord dat uw auto weggesleept is. Is het waar dat uw auto voor uw huis geparkeerd is? Wat is er nu waar? Is het waar als het correspondeert met een werkelijkheid ergens daarbuiten? Of is het waar als we er zo zeker van zijn dat we er in de praktijk van uit kunnen gaan dat het klopt. En hoe is het met b.v. God? Is het waar dat God bestaat omdat Hij daadwerkelijk daar boven op een wolk zit? Of is het waar dat God bestaat omdat zijn bestaan grond en zekerheid voor mijn leven geeft?
Mensen als Kaufman, en ik ben het met hem eens, gaan er vanuit we niet kunnen weten of concepten zoals God, en Nirvana, daadwerkelijk daarbuiten ergens bestaan, en dat het dus niet zoveel zin heeft om op die manier te claimen dat het waar is dat God of Nirvana bestaat. Maar het is wel zinvol om te claimen dat we God of Nirvana zinvolle concepten vinden om ons leven te ordenen.
Dit helpt ons ook bij ons eerdere probleem. Als wij als religieuze zinzoekers op zoek zijn, naar waarheid, dan zoeken we naar richting en grond voor ons leven. Als wij als religieuze zinzoekers waarheid afwijzen, dan zijn dat dogma’s die we afwijzen, waarheidsclaims dat God of Nirvana of wat er precies in de bijbel staat correspondeert met dat wat werkelijk ergens daarbuiten is. We zoeken naar iets wat helpt ons leven richting te geven. We moeten niet willen zoeken naar wat objectief juist is.
Het vierde dilemma gaat over wat we doen als we over God of over Nirvana of over iets dergelijks praten. Wat doen we als we zeggen: God is mijn herder? Is God dan “iets” of “iemand”? Iets dat de ons mensen in een kudde bijeen houdt? Of God als iemand, met een herdersstaf en een warme trui aan? In de theologie wordt dit reificatie genoemd. Dat we God, of Nirvana of een van die andere religieuze concepten tot “een ding” maken. Dat dat waar we het over hebben, dat dat bestaat eeuwig en onafhankelijk van hoe wij daar tegen over staan. Wel misschien bestaat God wel, maar dan kunnen we het niet weten. En dus heeft het niet zoveel zin om God te reificeren, tot een ding te maken. We weten niet of God een herdersstaf heeft of dat hij ons als mensen bijeen houdt. Maar wat dan wel? Het alternatief voor reificeren is spreken in metaforen. Als we zeggen dat God als een herder is, dan zeggen we daarmee wel dat een soort gelijkenis is tussen God en een herder, maar wat dat dan precies is, dat kunnen we maar beter in het midden laten.
Als we God tot een ding maken, dan is dat gevaarlijk, want God het ding gaat een eigen leven leiden. Als God een Man is, dan missen we alle relevante beeldspraak van God als vrouw, of als kracht. Als de bijbel het enige heilige boek is, dan missen we alle reden om te kijken in andere inspiratiebronnen. Als God drie dingen is in plaats van 1, dan is er alle reden om de Unitariers of de Moslims op de brandstapel te zetten. Laten we God en al die andere religieuze concepten maken niet tot dingen maken, want dan zetten we onszelf vast in welles niet discussies, terwijl we nooit kunnen weten of God dat ding of die iemand wel echt is.
Het laatste dilemma gaat over hoe we theologie zien. Waar ben ik als vrijzinnig theoloog mee bezig. Zijn we bezig om als theologen objectieve waarheid te ontdekken? Zijn we bezig om de bijbel of de Koran of de Vedas net zolang uit te leggen tot we die waarheid gevonden hebben?
Laat ik dat als theoloog liever niet doen. Het kan namelijk niet. Hoe vaak ik de bijbel ook lees, ik kan nooit ontdekken welke absolute waarheid die bevat. Er zit altijd mijn eigen persoonlijk interpretatie tussen. Laat ik niet proberen waarheid te ontdekken. Niet in de bijbel en ook niet in het leven. Laat ik eerder proberen zinvolle beelden te construeren. Beelden die zinvol zijn om ons leven richting te geven. Beelden die me de weg wijzen op mijn zoektocht in het leven.
En dat is wat ik ook doe in deze overdenking. Ik zeg u niet hoe het zit. Ik laat u hooguit zien hoe u na zou kunnen denken. Laat ik dit in dit kader nog eens samenvatten.
Ik stel voor dat het zinvoller is om als religieuze zoeker de uiteindelijk autoriteit in religie te leggen bij mijn eigen ervaring, dan ergens daarbuiten, in de bijbel, dogma’s of wat dan ook. Ik stel voor dat het zinvoller is om als religieuze zoeker waarheid als iets pluralistisch, iets meevoudigs te zien, in plaats van aan te nemen dat er maar 1 waarheid is.
Ik stel voor dat het zinvoller is om religieuze waarheid niet te zien als iets wat correspondeert met een werkelijkheid ergens daarbuiten, maar als iets wat zinvol ons leven richting geeft. Ik stel voor dat het zinvoller is om over God en dergelijke te praten in metaforen dan om ze tot Dingen (met een grote D) te maken
En ik stel voor dat het zinvoller is om theologie te bedrijven niet als een poging to het ontdekken van objectieve waarheid, maar om het te zien als constructie van zinvolle beelden.
Deze vijf voorstellen hangen allemaal samen. Als je bij 1 van de vijf een keuze maakt, heeft een zekere logica om alle vijf in die zelfde richting te beslissen. En ik hoop dat ik plausibel gemaakt hebt dat u en ik als religieuze zoekers ofwel die keuze al gemaakt hebben, ofwel dat het zinvol is om die keuze te maken. En daarmee heb ik volgens mij een zinvol stukje theologie van de religieuze zoeker geconstrueerd.
Amen.
Als gebed wil ik de tekst vertalen van het lied dat ik voor de overdenking met Rien ten gehore heb gebracht.
Al aanwezige God, Als pelgrims prijzen we onze reis, onze zoektocht in de diepten van de ziel waarmee we doorgaan Zoals onze voorouders dat voor ons gedaan hebben. We zoeken de heelheid van geest in de eindeloze menselijk opdracht. Als pelgrims kijken naar binnen, waar onze ziel het haardvuur aansteekt. We zoeken wat ons drijft, altijd rusteloos, We vinden het in iedere geest en in ieder hart Raken het aan, koesteren het, dat eeuwenoude verlangen, dat een nieuwe waarheid ontsteekt. We staan nu op de drempel, In het zicht van de toekomst die we nog niet kennen. We zijn door het haardvuur gedreven, We zijn thuis langs de weg, die gebouwd is door profetische voorbeelden die wilde wegen van het leven kennen. Laten we altijd hun heilige gloed bewaken, gedragen in onze geest en hart.
Amen
Slotlied: Ik ga nu samen met Rien voor u zingen het lied Imagine van John Lennon. Eigenlijk is het een lied dat heel goed past bij de vrije vorm van religie waar we het in deze dienst over gehad hebben. Om het nog beter daarop te laten passen heb ik het derde couplet door een eigen tekst vervangen. (eigen versie).
Stilte
Zegenbede
Sluiten we deze dienst af in vertrouwen in hoop en in liefde In het vertrouwen dat ons leven een goede gift is. En dat er kracht in ons is, zelfs in de dagen van onze krachteloosheid. In de hoop op een betere toekomst, Waaraan we bereid zijn ons steentje bij te dragen En in liefde voor onszelf, onze medemensen en het universum In de wetenschap dat de zegen van het leven op ons rust.
Amen
Pianospel.