Liturgie 28 februari 2021
Brood uit de hemel
Een podcast voor de tweede zondag in de veertig dagen tijd in de Arboretumkerk in Wageningen en de Ontmoeting in Bennekom
Voorgangers:
Roos van Doorn (Ontmoeting)
Jeannette den Ouden (Arboretumkerk)
Improvisatie Rien den Arend
Welkom namens het bestuur van Ontmoeting en Arboretumkerk
Inleiding
Nada te turbe, gezongen en gespeeld door Frederike van Wijk
Nada te turbe
Nada te espante
Quen a Dios tiene
Nada le falta
Solo Dios basta
|
Niets zal je verontrusten,
niets zal je bang maken,
Wie God heeft ontbreekt niets,
God alleen is genoeg |
Overwegingen van Roos bij Edith Eger, Het geschenk
Improvisatie Rien den Arend: Blijf niet staren op wat vroeger was.
Blijf niet staren op wat vroeger was.
Sta niet stil in het verleden.
Ik, zegt Hij, ga iets nieuws beginnen
het is al begonnen, merk je het niet?
Lezen: uit Exodus 16
Improvisatie Rien den Arend: Nada te turbe
Overdenking van Jeannette bij Exodus 16
D. Scarlatti, door Frederike van Wijk
Zegenbede, met muziek van Rien den Arend
Aan deze podcast werkten mee:
Frederike van Wijk (piano en zang) en Rien den Arend (piano)
Marga Geut en Hendrik Jan (bestuursleden van respectievelijk Arboretumkerk en Ontmoeting)
Roos van Doorn en Jeannette den Ouden
Teksten podcast 28 februari 2021
Inleiding
We zijn onderweg naar Pasen en de lente. De dagen lengen, de één na de andere plant steekt groene sprietjes boven de grond. Knoppen zwellen aan schijnbaar dode takken van bomen. De natuur vertelt ons van onderweg zijn naar nieuw leven. En ook de verhalen en rituelen in de Veertigdagentijd vertellen ons van onderweg zijn naar opnieuw tot leven komen. Nog meer tot leven komen dan dat we tot nu toe deden. Jeannette koos met de Arboretumkerk voor het thema Bevrijden. Roos koos met de Ontmoeting voor Ont-luiken. Twee woorden, dezelfde lading: een uitnodiging om te reflecteren hoe het met je is. Hoe vrij, hoe ontloken voel je je in je leven ? Twee woorden die ook vergelijkbare vragen in zich dragen: hoe doe je dat dan? Nog meer als bevrijd mens leven? Nog meer ontluiken? Wil je überhaupt op het spoor komen van de innerlijke plekken van jouw eigen lockdown?
We besloten in deze podcast samen op zoek te gaan naar verhalen van mensen die ons over deze vragen iets kunnen zeggen waar we in deze tijd mee verder kunnen. We vonden prachtige verhalen in de boeken van Edith Eger, Holocaustoverlevende en psycholoog (De keus en Het geschenk). En we vonden een prachtig verhaal in het boek Exodus uit de Bijbel.
Roos deelt in deze podcast haar gedachten bij het eerste hoofdstuk van Edith Eger, dat gaat over slachtofferschap en hoe we ons daarin ‘’gevangen” kunnen houden. Jeannette schreef een overdenking bij het verhaal in Exodus 16. Dat verhaal gaat over hoe God luistert naar het geklaag van de Israëlieten als ze nog maar net bevrijd uit Egypte, op weg zijn in de woestijn en hoe God manna en kwartels uit de hemel laat regenen. Maar bovenal vertelt dit verhaal wat er nodig is om jezelf uit je eigen slachtofferrol te bevrijden: vertrouwen dat er voor je wordt gezorgd. Dag na dag.
Overwegingen bij Edith Eger
Edith Eger is zelf holocaust overlevende. Iemand die weet van de verschrikking van leven in een gevangenis. Ze schrijft: “ik zie nu in dat de schadelijkste gevangenis in onze geest zit, en dat de sleutel in onze zak zit. Het maakt niet uit hoe groot ons lijden is of hoe sterk de tralies zijn, we kunnen onszelf bevrijden van wat ons tegenhoudt. Het is niet gemakkelijk. Maar het is echt de moeite waard.
Ik wil niet dat mensen mijn verhaal lezen en denken: mijn lijden stelt niets voor in vergelijking met dat van haar. Ik wil dat mensen mijn verhaal horen en denken: als zij het kan, dan kan ik het ook. “
…
Als Edith Eger het kan, kan ik het ook. Kan jij, u , die nu luistert, het ook…
Als ik mezelf wil oefenen in nog meer als een bevrijd mens door het leven te gaan, als ik bij mezelf na ga: op welke plekken zou ik nog verder kunnen ont-luiken? Dan zegt Edit Eger vandaag tegen mij: bevrijd jezelf uit je mentale gevangenissen.
Eén van de mentale gevangenissen in onze geest de gevangenis is van het slachtofferschap, lees ik in hoofdstuk 1. Slachtofferschap? Ben ik een slachtoffer dan? Ik vind het een spannende uitnodiging: wanneer ben ik gekwetst en in de slachtofferrol geschoten? Doe ik dat echt?
Misschien zeg je tegen jezelf: wat mij overkomen is, is niet zo erg, anderen hebben het zoveel slechter, ik heb niets om over te klagen, alles zal goedkomen, wie mooi wil zijn moet pijnlijden.
Hm, ja, dat soort zinnen ken ik wel…
Maar bedek knoflook niet met chocola. Probeer de volgende keer dat je hoort dat je dit soort bagatelliserende woorden gebruikt, ze te vervangen door: wat mij overkomen is doet pijn. En het is tijdelijk. Herinner jezelf eraan: ik heb eerder pijn doorstaan.
Als ik nog eens stil sta bij de momenten waarop ik van die maar al te makkelijk uitgesproken bagatelisserende zinnetjes spreek (het is niet zo erg, ik mag niet klagen) en probeer ze te vervangen door “dat overkwam mij en dat deed pijn” leiden ze me van binnen naar plekken waar mijn adem onwillekeurig toch een beetje omhoog kruipt en mijn schouders zich spannen. Ik kom in de buurt van mijn gevangenissen van slachtofferschap. Maar ik weet: ik heb de sleutel in mijn broekzak. En ik lees door:
“Er valt niet te ontsnappen aan onderdrukt of gekwetst worden door anderen of omstandigheden. Het maakt niet uit hoe aardig we zijn of hoe hard we werken, we zullen gegarandeerd pijn lijden. We worden allemaal getroffen door omgevingsfactoren waar we weinig of geen controle over hebben. Maar we kunnen ervoor kiezen of we een slachtoffer blijven of niet. We hebben geen invloed op wat ons overkomt, maar we hebben een keuze in hoe we reageren op onze ervaring.
We kunnen gekwetst én aansprakelijk zijn, verantwoordelijk én onschuldig. Vraag niet “waarom ik?” Maar: “wat nu?”
Er kan mij van alles overkomen, wat me kwetst. En dan kan ik kiezen om me af te vragen: Waarom? Of: wat nu?
Als ik vraag: waarom wordt ik nu gekwetst ga ik onbewust op zoek naar iets of iemand die ik de schuld kan geven. Mijn vader of mijn moeder, mijn baas op mijn werk, de minister president van het land waarin ik woon. Of… en dat is dubbel lastig: mijzelf. Misschien was het mijn eigen schuld.
Edith Eger zegt: die hele vraag waarom is eigenlijk niet interessant. Want die zorgt ervoor dat je je slachtoffer blijft voelen en die weerhoudt je ervan te groeien, te genezen en verder te gaan.
Ze schrijft ergens doodleuk: “Waarom is mij dit overkomen? Nou, waarom zou jou dit niet overkomen?”
Dat betekent niet dat ik geen pijn heb ervaren, maar wel dat ik geen slachtoffer hoef te blijven, dat kan een gevangenis worden. Hoe ga ik dat doen?
Het eerste wat je moet doen als je de slachtofferrol achter je wilt laten is alles wat er gebeurt op een vriendelijke manier aanvaarden. Dat betekent niet dat je het leuk moet vinden, wat er gebeurt.
Maar als je ophoudt met vechten en je verzetten, heb je meer energie en verbeeldingskracht om antwoord te geven op de vraag: “wat nu?”.
Bij de vraag : wat nu? voel ik alsof Edith Eger mij goedmoedig port in mijn zij: wees nieuwsgierig ! Gebruik je verbeeldingskracht!
Ik ben natuurlijk niet de eerste die soms in het leven worstelt met moeilijke dingen waar ik niet om heb gevraagd. Edith Eger ook niet. Er is een al eeuwenoud verhaal over een volk, dat uit de gevangenis die Egypte voor hen was ontsnapte en maar liefst veertig jaar deed over hun tocht naar bevrijding. Ook zij waren niet de eersten. Maar ze hebben wel toen al opgeschreven wat hen daarbij van belang gebleken is, welke levenswijsheid ze in hun tocht van bevrijding opdeden en wat ze de moeite waard vonden om door te geven aan volgende generaties. Ze voelden zich slachtoffer, en klaagden onbevangen bij hun volksleider Mozes en bij hun God. Alles in hen kwam in opstand tegen de ontberingen die ze moesten lijden en eigenlijk verlangden ze letterlijk terug naar hun tijd in gevangenschap…
Overdenking
Als je de commentaren opslaat over het Bijbelboek Exodus, dan blijkt dat de theologen en bijbelwetenschappers het tenminste over 1 ding met elkaar eens zijn. Dit boek gaat over hoe Israël tot een volk wordt en hoe het leert, -van God, van Mozes en Aaron en zeker ook van hun eigen vallen en opstaan-, wat het betekent om een samenleving te zijn. Theologen en Bijbelwetenschappers spreken eenstemmig over een nieuw begin in de geschiedenis. Zoals Genesis gaat over het begin van de aarde en de mensen die haar bewonen, zo gaat Exodus over het begin van een samenleving.
Maar ik denk dat ze zich vergissen. Er bestaat geen nieuw begin in de geschiedenis. Zoals er ook geen nieuw begin bestaat in je eigen leven. Tenminste niet in de dagdagelijkse werkelijkheid of omstandigheden van je leven En nu hoor ik u denken: wat zeg je nou, Jeannette? We zijn toch op weg naar Pasen en waar gaat Pasen anders over dan over een nieuw begin? Ja, u heeft gelijk. Sterker nog, Pasen is een nieuw begin! Maar Pasen is geen geschiedenis. Integendeel: Pasen staat haaks op de geschiedenis. Pasen zet alle historische schema’s van eerder en later, oorzaak en gevolg, aanleidingen en consequenties, ja zelfs van geboorte en dood op hun kop. Wat de werkelijkheid ook brengt, in welke omstandigheden we ook leven en welke mooie of rampzalige dingen zich ook voordoen, Pasen breekt er dwars door heen. En dit verhaal van vanmorgen, over brood in de woestijn, over laagvliegende kwartels en over een God die zegt: jij zult weten dat ik ben die was, is en zal zijn, leert ons wat dat betekent.
Want nee, de Israëlieten begonnen niet met een schone lei toen ze de woestijn in trokken. Als je generaties lang in slavernij hebt geleefd, dan staat het woord slaaf in je botten gegrift. Als je je jaren zorgen hebt gemaakt, je te groot of te klein hebt gevoeld, te hard hebt gewerkt of te weinig van jezelf hebt gevraagd… als je jaren lang gekleineerd bent geweest, overvraagd of genegeerd…dan neem je dat de rest van je leven met je mee. Ook al weet je dat de omstandigheden nu anders zijn, dat je geen kind meer bent en ook al heb je heus wel bewezen dat je wel of juist niet.. nou noem maar op. Je neemt je oude zelf met je mee. Zoals het volk Israël, dat anderhalve maand na de bepaald indrukwekkende bevrijding uit Egypte klaagt en mort dat er geen eten is en dat ze liever terug willen, naar Egypte. Want daar wist je tenminste hoe het was. En hoe het zou gaan. Elke dag opnieuw.
Zijn ze dan vergeten dat er opeens een pad was, dwars door de zee? Zijn ze vergeten dat het bittere water van Mara zoet werd?
Nee, dat denk ik niet. Maar zo gaat het. Je denkt: nu ben ik vrij. Nu heb ik mijn verleden verwerkt en vanaf vandaag ga ik het anders doen. En dan komt er een virus en je wordt ziek of je bent bang dat je ziek zult worden. Of er is een conflict op je werk of in je familie. Je voelt je niet begrepen, je slaapt slecht en loopt met je hoofd tegen de muur van onmacht en onbehagen. En hup daar ga je. Terug in de tijd, over dat karrespoor dat klaarligt omdat je er honderden keren met je zwaar beladen kar, vol zorgen en kwetsuren, overheen bent gelopen. “Waren we nog maar in Egypte, toen wij bij de vleespotten zaten en volop brood aten”, klaagt het volk tegen Mozes en Aaron. Ze zitten nog steeds vast in hun eigen gevangenis.
Dat is slachtoffer zijn. Dat je je vastklampt aan wat er was. Dat je anderen aanklaagt voor jouw ellende. Dat je de verantwoordelijkheid voor jouw keuzes, jouw leven, legt bij mensen die jouw leven helemaal niet kunnen leiden. “Jullie hebben ons deze woestijn in geleid om ons hier van honger om te doen komen,” verwijt het volk aan Mozes en Aaron.. Alsof ze niet zelf gedanst en gezongen hebben, toen de zee achter hen terugvloeide en alles wat symbool stond voor hun slavernij verzwolgen werd in de golven. Slachtoffer zijn is roepen dat je als bevrijd mens op weg wilt gaan naar het beloofde land, terwijl je bij elke tegenslag terug kruipt in je eigen gemaakte nor. Je wilt helemaal niet vrij zijn. Want dan zal het anders gaan, dan het altijd was. En wie wil dat nou echt…
En dan gebeurt er iets totaal ongerijmds, iets wat klinkt als een sprookje, niet te geloven. “Ik”, zegt God tegen Mozes, “zal brood uit de hemel laten regenen en er zal elke dag genoeg zijn voor iedereen.”
Kijk, dat vind ik nou Pasen. Een mens houdt rekening met alles, met logische gevolgen, sombere voorspellingen, wetenschappelijk onderbouwde scenario’s, noodzakelijke maatregelen. Maar niet met dit: een woestijn overdekt met zoete meel als dauw in de morgen en kwartels die in het licht van de ondergaande zon als fladderende geschenken uit de hemel vallen.
Zie hoe het volk ’s ochtends hun tenten uit strompelt, met zware oogleden, neergetrokken mondhoeken en slepende voeten. Zie hoe heel de woestijn rond hun legerplaats wit is als sneeuw. “Wat is dit?” roepen ze uit. En Mozes zegt: “Dit is het brood dat de Eeuwige jullie schenkt. Neem en eet. Maar neem niet meer dan je nodig hebt, want morgen zal er weer brood zijn en overmorgen ook. Alleen op de zevende dag zal je er niet op uit gaan om brood te verzamelen, want die dag zul je heiligen en zul je stil worden om je ziel te voeden. Maar wees niet bang, op de zesde dag is er twee keer zoveel als anders. Dus zie je nu wel? Er wordt voor je gezorgd.”
Er wordt voor je gezorgd. Elke dag opnieuw. Geloven ze het? Natuurlijk niet. Dat zouden wij ook niet doen. Want je weet maar nooit. Wie iets bewaard, die heeft wat en het omgekeerde is vast ook waar. Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid. Dus als ik nu niet zus of zo, nou, dan weet je het wel. Of niet en dat is nog erger. En ook al stinken onze voorraadkasten en beleggingsrekeningen als het opgepotte manna waar de wormen in krioelen en ook al versjoemelen we keer op keer wat ons heilig is: we nemen het zekere voor het onzekere. Denken we.
Dat is jezelf tot slachtoffer maken. Dat we denken dat wij de controle in handen hebben. Maar het is niet zo. Zoals er geen nieuw begin is in de geschiedenis, zoals je nooit helemaal achter je kunt laten wat jouw leven jou heeft gegeven, zo is er geen enkele zekerheid in de toekomst. En als je denkt dat dat zo niet mag zijn, of dat jij zo niet mag zijn, word je slachtoffer van je eigen overtuigingen.
In haar boek De keuze vertelt Edit Eger dat ze vele jaren na de oorlog naar Auschwitz teruggaat en daar de verschrikkelijkste momenten in dat godvergeten kamp verwerkt. Hoe ze zich eindelijk bevrijd en sterk voelt. Om vervolgens als ze het kamp uitloopt en een suppoost in uniform ziet, in volkomen paniek te raken. Er valt een oude niet te dragen angst over haar heen. Maar dan beseft ze dat die angst, hoe ondraaglijk ook, tijdelijk is. Dat ze de paniek kan uitademen. Ze is meer dan angst, bestaat uit meer dan paniek. Vanaf dat moment vertrouwt ze, dat ze kan leven met de pijn van het verleden, met de schande van het tot minder dan een slaaf gemaakt zijn. Dat ze een keus heeft om ondanks én met de pijn, zich in vertrouwen te richten op de toekomst, zonder te weten wat die toekomst zal brengen.
Ik geloof dat dat vertrouwen niet in onze botten, maar in onze ziel is gegrift. Onder die karrevracht van pijnlijke levenservaringen ligt een bodem van oervertrouwen. Het is dat oervertrouwen dat de kracht geeft om met die loodzware kar van jouw leven verder te gaan. Om dan te ervaren dat die kar veel minder zwaar is geworden dan die was. Ja, dat er zelfs nog meer bij kan. Plezier. Nieuwsgierigheid. En humor.
Er is helaas geen handboek voor het ontwikkelen van vertrouwen. Ieder van ons zal zelf die weg door de woestijn moeten gaan, om te oefenen in het vertrouwen dat er dag na dag manna uit de hemel zal regenen. Dat vraagt, en ik heb dat eerder gezegd, mededogen en moed. Mededogen omdat de pijn van het verleden én van het heden verschrikkelijk kan zijn. Want laten we vooral niet vergeten dat veel mensen op deze aarde werkelijk slachtoffer zijn of gemaakt worden. Mededogen met de pijn maakt liefdevol naar jezelf en anderen en is tegelijkertijd de voedingsbodem waarop moed kan groeien. Moed om te springen in wat je niet weet, niet durft, niet ziet en niet kunt geloven.
Als Pasen iets is, is het dat: springen.
Moge het zo zijn voor ons allen,
Amen
Zegenbede
Jeanette en ik sluiten de boeken en maken ons klaar om de kaars uit te blazen. In dankbaarheid voor de wijsheid die aan ons is doorgegeven, in dankbaarheid voor het samen aan deze podcast kunnen werken, in dankbaarheid voor u en voor jou die mét ons zich wil laten raken door wijsheid in oude en nieuwe woorden en u en jij die de wereld in wil, kijkend mét het Licht.
In het uitblazen van de kaars hier en nu blazen we hopelijk het licht aan in u, in jou die luistert, en we hopen dat het met je mee zal gaan. We bidden om zegen, voor u, voor jou, voor onszelf, voor alle mensen en hun mentale gevangenissen en om kracht voor de bevrijding daaruit. Dat is soms een hele strijd is, soms ook licht als een wandeling in de lente. Dat we ons daarin vergezeld weten van elkaars aandacht en steun, en van de niet aflatende bron van Liefde van de God wiens naam is: ‘Ik zal er zijn’, alle dagen van je leven.
Moge de Eeuwige je zegenen.
Moge de Liefde je behoeden en bewaren.
|
